ძველი ნაგებობების საჭიროება - ჯეინ ჯეკობსი, თარგმანი - ლევან ასაბაშვილი

წინასიტყვაობა
ლევან ასაბაშვილი

ჯეინ ჯეკობსის წიგნის ”ამერიკის დიდი ქალაქების სიკვდილი და სიცოცხლე”-ს მე 10 თავი ”ძველი ნაგებობების საჭიროება” წიგნის იმ ნაწილს ეკუთვნის, სადაც ავტორი მრავალფეროვნების წარმოქმნისათვის აუცილებელ ოთხ წინაპირობაზე საუბრობს. მისი დაკვირვებით, იმისთვის რომ ქალაქის რაიონებში მრავალფეროვნება წარმოიქმნას და შენარჩუნდეს აუცილებელია არსებობდეს: 1. შერეული პირველადი გამოყენებები, 2. მცირე ზომის კვარტლები, 3. ძველი ნაგებობები და 4. ადამიანების მაღალი კონცენტრაცია. 
ამ ოთხი წინაპირობის ურთიერთკავშირის და ჯეკობსის სხვა დაკვირვებების სიღრმისეულად გასაცნობად, ჯობს თავად წიგნი წაიკითხოთ, მაგრამ წინამდებარე თავის გასააზრებლად, პირველ რიგში, აუცილებელია ვიცოდეთ რას მოიაზრებს ავტორი ურბანულ მრავალფეროვნებაში. მისთვის მრავალფეროვნება არ არის ქალაქის ზედაპირული, ფორმალური მახასიათებელი არამედ მასში მოიაზრება სიღრმისეული, სოციალური, ეკონომიკური და ფუნქციური მრავალფეროვნება, სადაც ანტაგონისტურად განწყობილი სუბიექტებიც კი ერთად, მაღალი კონცენტრაციით თანაარსებობენ. ამ მდგომარეობას ავტორი ქალაქის სიცოცხლისუნარიანობის, ეკონომიკური და სოციალური წარმატების უპირველეს განმაპირობებლად მიიჩნევს. 
ავტორი ამტკიცებს, რომ ძველი ნაგებობები აუცილებელია ასეთი მრავალფეროვნების არსებობისთვის. იგი სიძველის პოსტ მოდერნული გაფეტიშების და რომანტიზაციის ნაცვლად რაიონებში ძველ ნაგებობების საჭიროებას წმინდა ეკონომიკური პერსპექტივიდან ასაბუთებს. ეს მიდგომა საყურადღებოა ჩვენი კონტექსტისთვისაც, რადგან ჩვენ საზოგადოებაში ძველი ნაგებობები მხოლოდ და მხოლოდ კულტურული მემკვიდრეობის რაკურსით იქცევს ყურადღებას, რაც არასრული და ზედაპირული მიდგომაა. ჩვენს ქალაქებში, არქიტექტურულ მემკვიდრეობასთან დამოკიდებულების საუკეთესო ფორმად მისი სრული განახლება ითვლება, ხოლო ის ნაგებობები კი, რომლებსაც ეს სტატუსი არ გააჩნიათ ხშირად ნგრევისთვისაა განწირული. ამის საწინააღმდეგოდ ავტორი გვთავაზობს უნივერსალისტურ მიდგომას, სადაც თითოეული ნაგებობა შეგვიძლია ეკონომიკურ ერთეულად განვიხილოთ და მათდამი მიდგომაც ამ კრიტერიუმის დამატებით შევიმუშავოთ. 
ეკონომიკური თვალსაზრისით ეს მიდგომა ურბანულ სივრცეში კაპიტალის უსაზღვრო ძალაუფლების შეზღუდვას გულისხმობს. აქვე, ძველი ნაგებობების აუცილებლობასთან ერთად ავტორი ახალი მშენებლობის საჭიროებაზეც საუბრობს. თუმცა, მისი მთავარი არგუმენტი სხვადასხვა ასაკის ნაგებობებს შორის ბალანსის დამყარებაზე გადის, რაც თავისთავად სახელმწიფოს აქტიურ გეგმიურ ჩარევას მოითხოვს. ავტორის მიხედვით მხოლოდ ასეთი ბალანსის არსებობის შემთხვევაშია შესაძლებელი ქალაქების და რაიონების მდგრადი განვითარების უზრუნველყოფა. 2016 წლის 4 აპრილს საქართველოს პრემიერმინისტრმა ეკონომიკური ფორუმიდან გამოსვლის შემდეგ განაცხადა, რომ ნეოკლასიკური ეკონომიკური პრინციპები პრაქტიკაში არ მუშაობს და დროა რაღაცეები შეიცვალოს დამკვიდრებულ მიდგომებში. ვფიქრობ უახლოეს წლებში საქართველოც შეუერთდება გლობალურ ტენდენციას, დაიწყებს ნეოლიბერალური ეკონომიკური მიდგომების გადააზრებას და შეეცდება შერეული ეკონომიკის ფორმირებას, სადაც კერძო კაპიტალთან ერთად სახელმწიფო დაგეგმარებას დიდი როლი ენიჭება. ამ შემთხვევაში ჯეკობსის იდეები შეუცვლელ სამსახურს გაგვიწევს.

წინაპირობა 3: რაიონში ერთმანეთს უნდა ერეოდეს სხვადასხვა ასაკისა და ფიზიკური მდგომარეობის მქონე შენობები და ამ ნარევში საკმაო პროპორციით უნდა იყოს წარმოდგენილი ძველი ნაგებობები.

ქალაქებს ძალიან ესაჭიროება ძველი ნაგებობები, რადგან წარმატებული ქუჩებისა და რაიონების განვითარება მათ გარეშე, თითქმის წარმოუდგენელია. ძველ ნაგებობებში მხოლოდ მუზეუმის მსგავს ან ძვირადღირებული რეაბილიტაციის შედეგად განახლებულ შენობებს არ ვგულისხმობ, თუმცა მათაც აქვთ თავიანთი ადგილი, მეტწილად, მხედველობაში მაქვს ჩვეულებრივი, დაბალი ღირებულების მქონე, მოძველებული ნაგებობები, დაზიანებული შენობების ჩათვლით. 
თუკი ქალაქის რომელიმე არეალი მხოლოდ ახალი ნაგებობებითაა გაჯერებული, მაშინ იმ დაწესებულებათაგან, რომლებსაც აქ პოტენციურად არსებობა შეუძლიათ, რჩებიან მხოლოდ ისინი, ვისაც ახალი მშენებლობის მაღალ ფასებთან შეგუება ძალუძთ. ახალი ნაგებობებით სარგებლობის მაღალი ფასი შეიძლება აიკრიფოს ქირის, კაპიტალური ხარჯებზე ამორტიზაციის საფასურის ან მფლობელის მოგების სახით. რა გზითაც არ უნდა ხდებოდეს, გადახდა აუცილებელია. ამის გამო, დაწესებულებებს, რომლებიც თავს ართმევენ ახალი მშენებლობის მაღალ ფასებს, უნდა შეეძლოთ უფრო დიდი ზედნადები ხარჯების გაწევაც, იმისგან განსხვავებით, რაც ძველი შენობებით სარგებლობის შემთხვევაში მოუწევდათ. ასეთი ხარჯების დასაფარად კი საწარმოები უნდა იყოს ა) ძალიან მომგებიანი; ან ბ) კარგად სუბსიდირებული.
თუ კარგად დაუკვირდებით, იმასაც აღმოაჩენთ, რომ ჩვეულებრივ, მხოლოდ კარგად დამკვიდრებული, მაღალი ბრუნვის მქონე, სტანდარტიზებული ან სახელმწიფოს მიერ წახალისებული დაწესებულებები უმკლავდება ახალი ნაგებობების მაღალ ფასებს. ახალ შენობებში შედის მაღაზიათა და რესტორანთა ქსელები, ისევე როგორც ბანკები. სამეზობლოს ბარები, უცხოური რესტორნები და ლომბარდები – ძველ შენობებს იკავებენ. სუპერმარკეტები და ფეხსაცმლის მაღაზიები, როგორც წესი, ახალ ნაგებობებს ეტანებიან, რასაც ვერ ვიტყვით ანტიკვარიატის და წიგნების კარგ მაღაზიებზე. ხშირად, ახალ ნაგებობებს ირჩევენ კარგად სუბსიდირებული ოპერები და ხელოვნების მუზეუმები, მაგრამ პირიქით ხდება ხელოვნების ისეთი არაფორმალური მკვებავების შემთხვევაში, როგორებიცაა: სტუდიები, გალერეები, მუსიკალური თუ სხვა სახის სახელოვნებო ინვენტარის მაღაზიები, უმნიშვნელო ადგილები, რომლებსაც თავიანთ ნაკლებმომგებიან სკამებსა და მაგიდებზე შეუძლიათ დაიტიონ არაეკონომიკური საუბრები. მეტიც, ასობით ჩვეულებრივი დაწესებულება, რომელთა არსებობა აუცილებელია საჯარო უსაფრთხოებისთვის, ქუჩებისა და სამეზობლოების საზოგადოებრივი ცხოვრებისთვის და, ასევე, გამოირჩევა ხელსაყრელობითა და ინდივიდუალური ხარისხით, არსებობას ძველ შენობებში ახერხებს. ახალ ნაგებობათა მაღალი ფასები კი, მათ პოტენციალს ულმობლად სპობს. რაც შეეხება ნებისმიერი სახის მართლაც ინოვაციურ იდეებს, მიუხედავად იმისა, როგორი მომგებიანობა ან სხვამხრივი წარმატებაც არ უნდა აჩვენოს მომავალში ზოგიერთმა მათგანმა, ასეთი, ცდასა და შეცდომაზე დაფუძნებული, საქმიანობისთვის არანაირი გამოსავალი არ რჩება ახალ ნაგებობათა მაღალხარჯიანი ეკონომიკის პირობებში. ძველი იდეები შეიძლება ზოგჯერ ახალ შენობებში დაბინავდეს. ახალმა იდეებმა ძველი ნაგებობებით უნდა ისარგებლოს.
იმ დაწესებულებებსაც კი, რომელთაც ახალ ნაგებობათა მაღალი ხარჯების დაფარვა შეუძლია, ახლომახლო ძველი შენობები მაინც სჭირდება. სხვა მხრივ ისინი ტოტალური მიმზიდველობის ტოტალური გარემოს ელემენტებად იქცევა, რომელიც ეკონომიკურად ძალიან შეზღუდულია და, მაშასადამე, ფუნქციურადაც შეზღუდულია იმისთვის, რომ იყოს სიცოცხლით სავსე, საინტერესო და მოსახერხებელი. წარმატებული მრავალფეროვნება ქალაქში გულისხმობს როგორც მაღალშემოსავლიან, ისე საშუალო, დაბალშემოსავლიან და სრულიად უშემოსავლო დაწესებულებების თანაარსებობას. 
ერთადერთი ზარალი, რომელიც ძველ ნაგებობებს ქალაქის რაიონისთვის ან ქუჩისთვის მოაქვს, საბოლოო ჯამში სხვა არაფერია, თუ არა მათი ასაკოვნება – ზარალი რომელიც ყველაფერ მოძველებულსა და გაცვეთილში იგულისხმება. თუმცა ქალაქის ამა თუ იმ არეალის ნაგებობათა უმეტესობის სიძველე არ განაპირობებს მის წარუმატებლობას. პირიქით, ნაგებობების უმეტესობა ძველია, რადგან არეალია წარუმატებელი. რაღაც სხვა მიზეზის ან მიზეზების გამო, აქ არსებული დაწესებულებები და მოსახლეობა ვერ უზრუნველყოფს ახალი ნაგებობების არსებობას. სავარაუდოდ, არეალმა ვერ შეინარჩუნა ადგილობრივი ადამიანები ან დაწესებულებები, რომლებმაც წარმატებას მიაღწიეს და შეეძლოთ ახალი მშენებლობის ან რეაბილიტაციის დაწყება. ისინი ტოვებენ ადგილს, როდესაც წარმატებას აღწევენ. არეალმა ასევე ვერ მოახერხა არჩევანის მქონე ახალმოსულთა ყურადღების მიპყრობა. ისინი აქ შესაძლებლობებს ვერ ხედავენ. არის შემთხვევები, როცა მსგავს არეალებში იმდენად უნაყოფო ეკონომიკური ნიადაგი მწიფდება, რომ დაწესებულებები, რომლებიც სხვა ადგილებში თავისუფლად განვითარდებოდა და საკუთარი სივრცის აშენებას ან განახლებას შეძლებდა, ასეთ ადგილებში ვერასოდეს შოულობს ამისთვის საკმარის ფულს. 
რაც შეეხება შენობებს, მათთვის წარმატებული უბანი ერთგვარი მარცვლეულის საცავი ხდება: წლიდან წლამდე ზოგიერთი ძველი ნაგებობა ახლით ჩანაცვლებას, ან ჩანაცვლების ეკვივალენტურ რესტავრაციას ექვემდებარება. ამგვარად, დროის მსვლელობასთან ერთად, სხვადასხვა ასაკისა და ტიპის შენობათა ნარევი იქმნება. ცხადია, ეს დინამიკური პროცესია – ნარევის შემადგენლობაში ერთ დროს ახალი შენობები, დროთა განმავლობაში, ნარევის ძველ ნიმუშებად იქცევა.
ამგვარად, ისევე როგორც ძირითად გამოყენებათა კომბინაციების შემთხვევაში, აქაც საქმე გვაქვს დროის ეკონომიკურ ეფექტთან. მაგრამ, ამ შემთხვევაში განსხვავება ისაა, რომ დროის ეკონომიკა არა დღის განმავლობაში საათების, არამედ დეკადებისა და თაობების მასშტაბში გამოიხატება. 
წინა თაობისთვის ძვირადღირებულ ახალ ნაგებობას დრო მომდევნო თაობისთვის იაფ, ძველ შენობად აქცევს. დრო ისტუმრებს პირველად კაპიტალურ ხარჯებს და ეს გაუფასურება შეიძლება შენობის მიმართ მოთხოვნილ მოგების რაოდენობაზე აისახოს. დროა პასუხისმგებელი სხვადასხვა დაწესებულებებისთვის გარკვეული ნაგებობების მოძველებასა და სხვათა ხელში გადაცემაზე. დროს შეუძლია ერთი თაობის სივრცითი ეფექტურობა, მეორე თაობის სივრცით ფუფუნებად აქციოს. გასული საუკუნის ჩვეულებრივი ნაგებობა, მომდევნო საუკუნის სასარგებლო ღირსშესანიშნაობაა. 
ძველ ნაგებობათა ახლებთან შერევის ეკონომიკური საჭიროება სულაც არ არის კავშირში მშენებლობის ღირებულების გამალებული ზრდის ტენდენციასთან, რომელიც მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ დაიწყო და განსაკუთრებით გაძლიერდა 50-იანი წლების განმავლობაში. განსხვავება იმ შემოსავალთა შორის, რომელიც, ერთი მხრივ ომის შემდგომმა ნაგებობებმა, ხოლო, მეორე მხრივ კი, დიდ დეპრესიამდელმა შენობებმა უნდა მოიტანოს, ძალზე დიდია. კომერციულ სივრცეში, მიმდინარე ხარჯებს შორის განსხვავება ერთ კვადრატულ მეტრზე შეიძლება 100-დან 200 %-მდე მერყეობდეს, მიუხედავად იმისა, რომ ძველი შენობები შეიძლება უკეთ იყოს აგებული, ვიდრე ახლები და იმისაც, რომ ყველა შენობის (ძველების ჩათვლით) შენახვის ხარჯები გაზრდილია. შორეულ 1890-იანებში, ისევე როგორც 1920-იან წლებში, ძველი ნაგებობები ქალაქის მრავალფეროვნების მნიშვნელოვან ინგრედიენტებს წარმოადგენდა. ძველი შენობების საჭიროება მომავალშიც იდგება, როდესაც ახლად აშენებული ნაგებობები მოძველდება. ასე იყო უწინ, ასეა დღესაც და ასე იქნება მომავალშიც, მიუხედავად იმისა, მშენებლობის ფასები მერყევი იქნება თუ სტაბილური, რადგან ღირებულებადაქვეითებული შენობა ნაკლებ შემოსავალს მოითხოვს ვიდრე ის, რომელსაც კაპიტალური ხარჯები ჯერაც არ ამოუღია. მშენებლობის სტაბილურად მზარდი ფასი მარტივად წარმოაჩენს ძველ შენობათა საჭიროებას. შეიძლება ისიც ითქვას, რომ ის რაიონის ან ქუჩის მთლიან სურათში ძველ ნაგებობათა უფრო დიდი წილის არსებობას მოითხოვს, რადგან მზარდი ფასი მშენებლობის წარმოებისთვის საჭირო ფულადი წარმატების ზოგად ზღვარსაც ზემოთ სწევს.

რამდენიმე წლის წინ ქალაქის დიზაინის კონფერენციაზე გავაკეთე მოხსენება, რომელიც ქალაქში კომერციული მრავალფეროვნების საზოგადოებრივ საჭიროებას შეეხებოდა. მალე ჩემი სიტყვები უკან დამიბრუნდა დიზაინერებისგან, დამგეგმარებლებისგან და სტუდენტებისგან იმ სლოგანის სახით, რომელიც მე ნამდვილად არ მომიფიქრებია: „ჩვენ უნდა დავტოვოთ სივრცე კუთხის გასტრონომისთვის!”“ 
თავიდან ვიფიქრე, რომ ეს უბრალო მეტაფორული შენიშვნა გახლდათ, ნაწილი, რომელიც მთლიანობას აღნიშნავს. მაგრამ მალევე ფოსტით მივიღე საცხოვრებელი პროექტებისა და განახლებული არეალების გეგმები და ნახაზები, რომლებშიც, აქა-იქ, დიდ ინტერვალებზე მკაფიოდ იყო მონიშნული კუთხის გასტრონომებისთვის გამოყოფილი ადგილები. სქემებს თან ახლდა წერილებიც: „ნახეთ, ყველაფერი, რაც თქვენ აღნიშნეთ, გავითვალისწინეთ“. 
ეს ხრიკი ქალაქის მრავალფეროვნების ვიწრო, პატერნალისტური კონცეფციაა, რომელიც ალბათ გასული საუკუნის რომელიმე სოფელს უფრო მოუხდებოდა, ვიდრე თანამედროვე ქალაქის ცოცხალ რაიონს. ცალკე მდგარი, მცირე ზომის გასტრონომები, როგორც წესი, ქალაქში არაეფექტურია. ისინი ერთფეროვანი და სტაგნაციური არეალების ტიპური სიმბოლოებია. 
მიუხედავად ამისა, ამ უაზრო კეთილი ზრახვების ავტორებზე ვერ ვიტყვით, რომ უბრალოდ თავქარიანები არიან. ალბათ, ცდილობდნენ საუკეთესო შედეგი მიეღოთ მათთვის დაწესებულ ეკონომიკურ პირობებში. პროექტის რომელიმე ადგილას სუბურბანული ტიპის სავაჭრო ცენტრი და ეს კუთხის გასტრონომების უღიმღამო განაწილება მაქსიმუმი იყო, რისი იმედიც შეიძლებოდა ჰქონოდათ, რამდენადაც ეს სქემები ან მხოლოდ დიდი მოცულობის ახალ მშენებლობებს ან ახალმშენებლობის და ძვირადღირებული, წინასწარდაგეგმილი რეაბილიტაციის კომბინაციებს ითვალისწინებდა. ნებისმიერი ტიპის ქმედითი მრავალფეროვნება, მაღალი ზედნადები ხარჯების გამო, წინასწარ იყო აღმოფხვრილი (ამ იმედებს კიდევ უფრო აქარწყლებს პირველად გამოყენებათა არასაკმარისი ნარევები და, შესაბამისად, დღის განმავლობაში მომხმარებელთა აქტივობის არასაკმარისი განაწილება). 
როდესმე კიდევაც რომ აეშენებინათ, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ცალკე მდგომი გასტრონომები მოხერხებული და სასიამოვნო დაწესებულებები გამხდარიყო. მაღალი ზედნადები ხარჯების გასამკლავებლად მათ ან ა) სუბსიდიები უნდა მიეღოთ (ვისგან და რატომ?), ან ბ) რუტინიზებულ, მაღალი ბრუნვის მქონე კონვეიერებად ქცეულიყვნენ. 
ერთდროულად აშენებული ნაგებობების დიდი დაჯგუფებები, თანდაყოლილად არაეფექტურია ბიზნეს, კულტურული და პოპულაციური მრავალფეროვნების თავშესაფრად. მეტიც, ისინი კომერციული მრავალფეროვნების ხელშეწყობასაც კი ვერ უზრუნველყოფენ. ამის ნახვა ნიუ-იორკში, სტიუვესანთ-თაუნში შეგვიძლია. 1959 წელს, პროექტის დაწყებიდან ათზე მეტი წლის შემდეგ, 32 მაღაზიიდან, რომლებიც კომპლექსის კომერციულ სივრცეს წარმოადგენდა, შვიდი ან დაცარიელებული იყო, ან არაეკონომიკური მიზნებით იყენებდნენ (საწყობად, ვიტრინაში რეკლამების განსათავსებლად და ა.შ.). ეს კი კომერციული სივრცის 22%-ის უფუნქციობას, ან არასაკმარისი დატვირთვით გამოყენებას ნიშნავდა. ამასობაში, მომიჯნავე ქუჩებზე, სადაც სხვადასხვა ასაკისა და სიძველის შენობები ერთმანეთს ერწყმის, 140-მდე კომერციული სივრცე გახლდათ განთავსებული. მათგან მხოლოდ 11 იყო დაცარიელებული, თუ არაეკონომიკური მიზნებით გამოყენებული, რაც მთელის მხოლოდ 7%-ს წარმოადგენდა. რეალურად, განსხვავება იმაზე უფრო დიდია, ვიდრე ეს ერთი შეხედვით ჩანს, რადგან ძველ ქუჩებზე ცარიელი სივრცეები, უმეტესწილად, პატარა ზომის იყო და თუ გავზომავდით, 7%-ზე ნაკლებს მივიღებდით. ეს გარემოება კი, საბინაო პროექტში განთავსებული მაღაზიების შემთხვევაში, განსხვავებული იქნებოდა. ბიზნესისთვის ხელსაყრელი ქუჩის მხარე ისაა, სადაც ასაკით განსხვავებული შენობები ერწყმის ერთმანეთს, მიუხედავად იმისა, რომ მათი მომხმარებლების უმეტესობა სტიუვესანთ-თაუნის მაცხოვრებელია და იქამდე მისაღწევად ყოველდღე უწევთ ვრცელი და საშიში მაგისტრალების გადაკვეთა. ეს რეალობა კარგად გაითავისეს მაღაზიათა ქსელებმა და სუპერმარკეტებმა, რომლებიც ახალ ფილიალებს შენობების ასაკის თვალსაზრისით შერეულ გარემოში აშენებენ, იმის მაგივრად, რომ ახალ პროექტებში არსებული ცარიელი კომერციული სივრცეები შეავსონ.
ქალაქის სხვადასხვა არეალებში, ერთბაშად შენების ამ ახალ ტენდენციას, ბევრად უფრო ეფექტური და პასუხისმგებლიანი კომერციული კონკურენციისგან იცავენ. ეს დაცვა კი, რომელიც სხვა არაფერია, თუ არა კომერციული მონოპოლია, დამგეგმარებელთა წრეებში ძალზე „პროგრესულ“ მიდგომად ითვლება. ფილადელფიაში სოსაითი-ჰილის განახლების გეგმა, მთლიანი რაიონის მასშტაბით, ზონირების გზით შეზღუდავს კონკურენციას პროექტის დეველოპერების კუთვნილი სავაჭრო ცენტრების სასარგებლოდ. ქალაქის დამგეგმარებლებმა არეალისთვის „საკვების გეგმაც“ შეიმუშავეს, რომელიც კონკრეტულ რესტორნების ქსელს მთელი რაიონის გამოკვების მონოპოლიურ, ექსკლუზიურ პრივილეგიებს ანიჭებს. სხვისი საკვები დაუშვებელია! ჩიკაგოს ჰაიდ პარკ-კენვუდის განახლებულ რაიონში, გეგმის მთავარი დეველოპერის საკუთრებაში არსებულ სუბურბანული ტიპის სავაჭრო ცენტრს, თითქმის, ყველა სახის კომერციაზე აქვს მონოპოლია. ვაშინგტონში, საუს-ვესტის უზარმაზარ, სარეკონსტრუქციო რაიონში საბინაო დეველოპერი იმდენად შორს წავიდა, რომ ჩანს, საკუთარ თავთანაც აღარ სურს კონკურენციაში შესვლა. თავდაპირველი გეგმა ითვალისწინებდა ცენტრალური, სუბურბანული ტიპის სავაჭრო ცენტრისა და მოხერხებული მაღაზიების მოწყობას – კარგად ნაცნობი, კუთხის გასტრონომის ხრიკი. სავაჭრო ცენტრის ეკონომისტმა ივარაუდა, რომ ეს მაღაზიები, მაღალი ხარჯების პირობებში მყოფი მთავარი სავაჭრო ცენტრის ბიზნესს შეამცირებდა. მის დასაცავად პატარა მაღაზიები სქემიდან ამოიღეს. ამგვარად, მივიღეთ პარალელური ქალაქის რუტინული მონოპოლიური პაკეტი, რომელიც „დაგეგმილი ვაჭრობის“ სახელით საღდება.
მონოპოლიურ დაგეგმარებას მართლაც შეუძლია ასეთი შინაგანად არაეფექტური და სტაგნაციური, ერთბაშად განხორციელებული დაწესებულებებისთვის ფინანსური წარმატების მოტანა, თუმცა, რაღაც ჯადოსნური ხრიკებითაც კი, არ შეუძლია ქალაქის მრავალფეროვნების ეკვივალენტის შექმნა. ასევე არ შეუძლია ნაგებობათა შერეული ასაკისა და შესაბამისად, განსხვავებული ზედნადები ხარჯების შინაგანი ეფექტურობის ჩანაცვლება.
ნაგებობათა ასაკი, თუ მას სარგებლიანობასა და მიმზიდველობასთან კავშირში განვიხილავთ, ძალზე რელატიური რამაა. ქალაქის სიცოცხლისუნარიან რაიონში არაფერია მოძველებული, თუკი მას გამოსაყენებლად არჩევანის მქონენი ირჩევენ, ან, ბოლოსდაბოლოს, თუკი მის ადგილს რაიმე ახალი იკავებს. ძველის ეს სარგებლიანობა სულაც არ მიეკუთვნება მხოლოდ არქიტექტურული გამორჩეულობისა და შარმის განზომილებებს. ჩიკაგოს ბექ-ოფ-ზე-იარდსში, არც ერთ გარემო პირობებისგან დაზიანებულ, შეუმჩნეველ, შებღალულ, მეტ-ნაკლებად მოძველებულ სახლს არ დასჭირვებია სესხის აღება, რადგან ეს ის სამეზობლოა, რომელსაც არ ტოვებენ ადგილობრივები, როდესაც არჩევანის ქონის წარმატებას აღწევენ. გრინვიჩ-ვილიჯში თითქმის არც ერთი ძველი ნაგებობა არ დარჩენილა ადგილობრივი საშუალო კლასის ყურადღების მიღმა, მათ მიერ ქალაქის ცოცხალ ნაწილში ხელსაყრელი პირობების ძებნისას. ისინი არც ოქროს კვერცხის მაძიებელ რეაბილიტატორებს გამორჩენიათ. წარმატებულ უბნებში ძველი შენობები თავად იძენს მნიშვნელოვნებას.
მეორე უკიდურესობა მაიამი-ბიჩია, სადაც სიახლე ერთადერთ, სუვერენულ წამლადაა მიჩნეული. აქ ათ წელზე დიდი ასაკის სასტუმროებს, მოძველებულად მიიჩნევენ და გვერდს უვლიან, რადგან სხვები უფრო ახალია. სიახლე, და მისი ზედაპირული ფუფუნება, განსაკუთრებულად მალფუჭებადი საქონელია. 
ქალაქის უამრავ ბინადარსა თუ დაწესებულებას სულაც არ სჭირდება ახალი ნაგებობები. შენობის იმ სართულს, რომელზეც ეს წიგნი იწერება, იყოფენ ჯანმრთელობის კლუბის სავარჯიშო დარბაზი, საეკლესიო დეკორატორების ფირმა, რადიკალური დემოკრატიული პარტიის რეფორმისტული კლუბი, ლიბერალური პარტიის პოლიტიკური კლუბი, მუსიკალური საზოგადოება, აკორდეონისტთა ასოციაცია, ყოფილი იმპორტიორი, რომელიც ფოსტით მატეს ყიდის, ქაღალდის გამყიდველი, სტომატოლოგიური ლაბორატორია, აკვარელის შემსწავლელი სტუდია და საიუველირო სახელოსნო. იმ მოქირავნეთა შორის, რომლებიც ჩემი გადმოსვლის შემდეგ მოვიდნენ, იყვნენ: სმოკინგების გამქირავებელი, პროფკავშირის ადგილობრივი რგოლი და ჰაიტური ცეკვის დასი. ახალ ნაგებობებში ჩვენნაირებისთვის ადგილი არ არის და ისინი ყველაზე ნაკლებად გვესაჭიროება. ის კი, რაც ყველაზე მეტად გვჭირდება, და არა მხოლოდ ჩვენ, ძველი ნაგებობებია ცოცხალ რაიონებში – რაიონებში, რომელთა გამოცოცხლებაში, წვლილს ჩვენც შევიტანთ. 
ქალაქში ახალი საცხოვრებელი ნაგებობები არ წარმოადგენს წმინდა წყლის სიკეთეს. მათ თან ახლავს უამრავი ნაკლი. აქ სხვადასხვა უპირატესობების ღირებულებას, ან არახელსაყრელი პირობებიდან გამომდინარე ხარჯებს, სხვადასხვა ადამიანები განსხვავებულ მნიშვნელობას ანიჭებენ. მაგალითად, ზოგ ადამიანს, იმ ფასად, რასაც ახალ ბინაში იხდის, არსებულზე უფრო დიდი სივრცის მიღება ურჩევნია, ან ნაკლებ ფასად იგივე ფართის. ზოგიერთს მოსწონს ისეთი კედლები, რომლებიც ხმას არ ატარებს. ეს უპირატესობა უამრავ ძველ შენობას აქვს, ხოლო ახალ ბინებს – არა, მიუხედავად იმისა, ოთახზე თვეში 14-დოლარიანი საჯარო საცხოვრებელია თუ მაღალი კლასის 95-დოლარიანი. ზოგიერთს ურჩევნია საკუთარი საცხოვრებელი პირობების გაუმჯობესების საფასური, ნაწილობრივ, პირდაპირი შრომით და თავისი ხელმარჯვეობით გადაიხადოს. ასევე, საკუთარი ფულის სანაცვლოდ, განურჩევლად ყველაფრის გაუმჯობესების მაგიერ, უჯობს აირჩიოს, რომელი ასპექტის გაუმჯობესება სურს. სპონტანური თვითრეგენერაციის უნარის მქონე ჯურღმულებში, სადაც მაცხოვრებლები თავიანთი ნებით რჩებიან, ადვილად აღმოაჩენთ, რამდენ უბრალო მოსახლეს გაუგია საღებავების, განათებისა და სხვა ინვენტარის შესახებ, რომელთა დახმარებით ბნელ, დამთრგუნველ სივრცეებს მიმზიდველ და სასარგებლო ოთახებად გადააქცევენ ხოლმე; ადვილად გაარკვევთ, რამდენს გაუგია საძინებლის კონდიციონერსა და ფანჯრის ელექტრო-ვენტილატორზე, უსწავლია არამზიდი ტიხრების მოხსნა და ორი მცირე ზომის ბინის ერთ, მოზრდილ ბინად გაერთიანებაც კი. ძველ შენობათა ნარევები, შედეგად წარმოქმნილი საცხოვრებელი ხარჯებისა და გემოვნებების ნარევებთან ერთად, სასიცოცხლო მნიშვნელობას იძენს, როგორც ადგილობრივი პოპულაციის მრავალფეროვნებისა და სტაბილურობის მისაღებად, ისე იქ განლაგებული დაწესებულებების მრავალფეროვნების ხელშესაწყობად. 
ძველი კვარტლების გონებამახვილური ადაპტაციები ახალ გამოყენებებთან, ერთ-ერთია იმ საოცარ და სასიამოვნო ადგილებს შორის, რომლებიც დიდ ქალაქში შეგიძლიათ იპოვოთ. თაუნჰაუსუს სასტუმრო ოთახი, რომელიც ხელოსნის საგამოფენო დარბაზად იქცა; საჯინიბო, რომელიც სახლად გადააკეთეს; სარდაფი, რომელიც იმიგრანტების კლუბად გადაიქცა; გარაჟი ან ლუდსახარში, რომელიც თეატრი გახდა; სილამაზის სალონი, რომელიც დუპლექსის ქვედა სართულად გარდაიქმნა; საწყობი, რომელშიც ჩინური საკვების საწარმო განათავსეს; ცეკვის სკოლა, რომელიც სტამბად გადაიქცა; მეწაღის სახელოსნო, რომელიც მოხატულფანჯრებიან (ღარიბთა ვიტრაჟი) ეკლესიად იქცა; საყასბო, სადაც რესტორანი გახსნეს – ეს ის მცირედი ცვლილებებია, რომლებიც ქალაქის სიცოცხლისუნარიან რაიონებში მუდმივად ხდება და ადამიანთა მოთხოვნებს პასუხობს. 
გადახედეთ ერთ-ერთი აუთვისებელი სივრცის ისტორიას, რომლის რეაბილიტაციაც „არტ ინ ლუისვილ ასოსიეიშნ“-ის ინიციატივით განხორციელდა და თეატრი, მუსიკალური სივრცე, სახელოვნებო გალერეა, ბიბლიოთეკა, ბარი და რესტორანი განთავსდა. თავდაპირველად, აქ მოდური ათლეტთა კლუბი იყო, შემდეგ სკოლა, შემდეგ რძის პროდუქტების კომპანიის თავლა, შემდეგ საცხენოსნო სკოლა, ცეკვის სკოლა, კიდევ ერთი ათლეტთა კლუბი, სახელოვნებო სტუდია, კვლავ სკოლა, სამჭედლო, ფაბრიკა, საწყობი, ახლა კი – წარმატებული სახელოვნებო ცენტრი. ვის შეეძლო ევარაუდა, ან უზრუნველ ეყო იმედებისა და სქემების ამგვარი თანმიმდევრობით განვითარება? მხოლოდ წარმოსახვას მოკლებული ადამიანი იფიქრებდა, რომ ამგვარ რამეს შეძლებდა; მხოლოდ ქედმაღალი მოინდომებდა ამის შეძლებას. ძველ ნაგებობათა ამ გამუდმებულ ტრანსფორმაციებს, მხოლოდ პედანტური აზრით შეიძლება ეწოდოს „ დროებითი ჩანაცვლებები“ (მაკესჰიფტს).
სამწუხარო ისაა, როცა ხედავ, როგორ ცხადდება კანონგარეშედ ქალაქის მრავალფეროვნება. ბრონქსში უზარმაზარი, საშუალოშემოსავლიანთათვის განკუთვნილი პარკ-ჩესტერის პროექტში, სტანდარტიზებულ, რუტინულ კომერციას (თავისი დაცარიელებული ფასადებით) არაავტორიზებული კონკურენციისგან და ზრდისგან იცავენ, მაგრამ იქვე, პროექტის კუთხის მიღმა, ადგილობრივებისათვის მართლაც საჭირო და მათზე მომუშავე რამეებსაც შეამჩნევთ: სწრაფი სესხი, მუსიკალური ინსტრუმენტები, კამერების შეკეთება, ჩინური რესტორანი, მეორადი ტანსაცმელი. კიდევ რამდენი საჭიროება რჩება დაუკმაყოფილებელი? საკითხი იმის შესახებ თუ რა არის საჭირო, აკადემიური მაშინ ხდება, როდესაც სხვადასხვა ასაკის მქონე შენობათა ნარევებს ერთბაშად აშენებული ნაგებობების ეკონომიკური სიმყიფით ანაცვლებენ, თავისი შინაგანი არაეფექტურობით და, აქედან გამომდინარე, „პროტექციონიზმის“ საჭიროებით.

ქალაქებს სჭირდება ძველ ნაგებობათა ნარევები, რათა, როგორც პირველადი, ასევე მეორადი მრავალფეროვნების კომბინაციები მიიღოს. კერძოდ, მათ ესაჭიროებათ ძველი შენობები, ახალი პირველადი მრავალფეროვნების ინკუბაციისთვის.
თუკი ეს ინკუბაცია წარმატებული გამოდგა, შენობათა შემოსავალი, როგორც ხშირად ხდება ხოლმე, გაიზრდება. გრეიდი კლეი მოგვითხრობს, როგორ შეიმჩნევა ეს, მაგალითად, ლუისვილის ფეხსაცმლის ბაზრობაზე: „რენტა ძალზე დაბალი იყო, როცა ბაზრობამ მყიდველთა ყურადღება მიიპყრო“, – ამბობს ის, – „დაახლოებით 70 კვადრატული მეტრიანი მაღაზიის ქირაობა თვეში 25-დან 50 დოლარამდე ღირდა. დღეის მდგომარეობით, ფასმა უკვე 75 დოლარამდე აიწია“. უამრავი დაწესებულება, რომელიც შემდგომში მნიშვნელოვან ეკონომიკურ შედეგებს აღწევს, თავიდან მცირე ბიუჯეტით იწყებს და დროთა განმავლობაში, რეაბილიტაციის, ან სულაც, ახალი მშენებლობის ხარჯებსაც უმკლავდება. თუმცა, ეს პროცესი შეუძლებელი იქნებოდა ხელსაყრელ დროსა და ადგილას, დასაწყისისთვის აუცილებელი, დაბალშემოსავლიანი სივრცის არსებობის გარეშე.
არეალები, სადაც პირველადი მრავალფეროვნების უკეთესი ნარევები უნდა წახალისდეს, დიდწილად ძველ ნაგებობებზე იქნება დამოკიდებული, განსაკუთრებით, მრავალფეროვნების კატალიზაციისთვის წინასწარ გამიზნული ნაბიჯების დასაწყისში. მაგალითად, თუ ნიუ- იორკში ბრუკლინი ოდესმე შეძლებს მრავალფეროვნების, მიმზიდველობის და სიცოცხლისუნარიანობის მისთვის საჭირო რაოდენობის შეძენას, აუცილებლად დასჭირდება საცხოვრებელი და სამუშაო გამოყენებების ნარევებით მაქსიმალური ეკონომიკური უპირატესობის მოპოვება. ეფექტური და კონცენტრირებული პროპორციებით წარმოდგენილი ამ პირველადი კომბინაციების გარეშე, ძნელია განვსაზღვროთ ბრუკლინისთვის მეორადი მრავალფეროვნების წარმოების დაწყების რაიმე პოტენციალი.
ბრუკლინი სუბურბიას ვერ გაუწევს კონკურენციას იმ მსხვილ და წარმატებულ მწარმოებელთა მოზიდვაში, რომლებიც ახალ ლოკაციებს ეძებენ. ყოველ შემთხვევაში, დღეს ვერა, და უდავოდ ვერ მოახერხებს ამას, სუბურბიის, მისსავე მოედანზე დამარცხების მცდელობით. ბრუკლინს საკმაოდ განსხვავებული უპირატესობები აქვს. თუკი ბრუკლინმა მაქსიმალურად უნდა ისარგებლოს სამუშაო და საცხოვრებელი გამოყენებების პირველადი ნარევებით, მაშინ იგი, ძირითადად, სამუშაო დაწესებულებების ინკუბაციას უნდა დაეყრდნოს და იქამდე შეინარჩუნოს, სანამ ამის შესაძლებლობა ექნება. ამასთან ერთად, საჭირო იქნება დაწესებულებების კომბინირება ადგილობრივ მაცხოვრებელთა საკმარისად მაღალ კონცენტრაციასთან. ადგილობრივების იქ ყოფნით, მაქსიმალური შედეგის მისაღებად კი, აუცილებელი იქნება მცირე ზომის კვარტლების არსებობა. რაც უფრო ეფექტურად ისარგ<